Ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest postępowaniem sądowym, które w sposób kompleksowy reguluje sytuację niewypłacalnego dłużnika. Choć jego głównym celem jest zaspokojenie wierzycieli, to polski system prawny wyposaża osobę upadłą w szereg fundamentalnych praw, które mają na celu ochronę jej godności, zapewnienie minimum egzystencji oraz umożliwienie realnego oddłużenia. Znajomość tych uprawnień jest kluczowa dla świadomego i bezpiecznego przejścia przez cały proces.

Prawo do ochrony minimum egzystencji i majątku osobistego

Mimo że z dniem ogłoszenia upadłości majątek dłużnika staje się masą upadłości zarządzaną przez syndyka, prawo ściśle określa, które składniki majątku i dochodu są wyłączone z tej masy, gwarantując upadłemu i jego rodzinie środki niezbędne do życia. Zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego, do masy upadłości nie wchodzi mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to, że upadły ma prawo do zachowania przedmiotów urządzenia domowego niezbędnych dla niego i jego domowników, takich jak lodówka, pralka, łóżka, stół czy podstawowe meble, a także ubrań codziennego użytku, co reguluje art. 829 Kodeksu postępowania cywilnego.

Równie ważna jest ochrona dochodów. Syndyk, dokonując zajęcia wynagrodzenia za pracę, musi stosować ograniczenia wynikające z Kodeksu pracy, pozostawiając upadłemu kwotę wolną od potrąceń, równą minimalnemu wynagrodzeniu za pracę. Co więcej, całkowicie wyłączone spod egzekucji, a tym samym nie wchodzą do masy upadłości, są świadczenia takie jak świadczenie wychowawcze (800+), świadczenia z pomocy społecznej czy świadczenia alimentacyjne otrzymywane przez upadłego na rzecz innych osób, co wynika z art. 833 Kodeksu postępowania cywilnego.

Prawo do mieszkania – ochrona dachu nad głową

Utrata mieszkania jest jedną z największych obaw osób ogłaszających upadłość. Prawo przewiduje tu jednak istotny mechanizm ochronny. Zgodnie z art. 342a Prawa upadłościowego, jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, a konieczne jest jego zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych, z sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy. To prawo daje upadłemu realne środki na znalezienie nowego lokum i zabezpieczenie dachu nad głową na okres przejściowy.

Prawo do informacji i aktywnego udziału w postępowaniu

Upadły nie jest biernym obserwatorem postępowania, a jego aktywnym uczestnikiem. Przysługuje mu pełne prawo do informacji o wszystkich czynnościach podejmowanych przez syndyka i sąd. Ma on prawo wglądu do akt sprawy, co pozwala na bieżąco monitorować przebieg postępowania. Co niezwykle istotne, sąd przed podjęciem kluczowych decyzji, takich jak ustalenie planu spłaty wierzycieli, ma obowiązek wysłuchać upadłego. Daje to możliwość przedstawienia swojej sytuacji, argumentów i wniosków. Ponadto, jeśli upadły uważa, że czynności syndyka są niezgodne z prawem lub naruszają jego interesy, ma prawo złożyć skargę na czynności syndyka do sędziego-komisarza.

Prawo do oddłużenia – ostateczny cel i najważniejsze uprawnienie

Najważniejszym prawem upadłego i ostatecznym celem całego postępowania jest prawo do oddłużenia. Realizuje się ono poprzez umorzenie zobowiązań, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. Sąd, ustalając ewentualny plan spłaty wierzycieli, musi kierować się zasadą, że jego realizacja nie może pozbawiać upadłego i jego rodziny możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Zgodnie z art. 491[16] Prawa upadłościowego, sąd może nawet umorzyć zobowiązania bez ustalania planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat. Istnieje również możliwość warunkowego umorzenia zobowiązań na okres pięciu lat, jeśli niezdolność do spłaty ma charakter przejściowy. Należy jednak pamiętać, że pewne kategorie długów, wymienione w art. 491[21] Prawa upadłościowego, takie jak alimenty, renty odszkodowawcze czy grzywny, nie podlegają umorzeniu w żadnym wypadku.

Prawo do poszanowania godności

Wszystkie czynności w toku postępowania upadłościowego muszą być prowadzone z poszanowaniem godności ludzkiej. Syndyk i sąd są zobowiązani do działania w sposób profesjonalny i zgodny z zasadami etyki. Choć postępowanie jest jawne i informacje o nim publikowane są w Krajowym Rejestrze Zadłużonych, jego przebieg nie może mieć na celu stygmatyzacji czy upokorzenia dłużnika. Jest to procedura mająca na celu rozwiązanie problemu ekonomicznego, a nie wymierzenie kary.

Znajomość tych praw jest fundamentalna. Pozwala ona osobie w upadłości nie tylko lepiej zrozumieć swoją sytuację, ale także aktywnie chronić swoje interesy i dążyć do celu, jakim jest nowy start finansowy na solidnych, prawnych podstawach.